Čak i ako vas nikada nisu zanimali arheologija i istorija, budite sigurni da će vas poseta Arheološkom nalazištu Belo brdo u Vinči i Smederevskoj tvrđavi fascinirati. Naravno, tu je i neizostavni, prelepi Dunav.
Što više upoznajem Dunav sve ga više volim, i sve više me ta reka i njena okolina fasciniraju. Ovo, doduše, nije priča o Dunavu (nju tek pripremam), ali je priča o lokacijama koje su nastale i postoje tu gde jesu – upravo zbog Dunava, pa su tako neraskidivo povezane sa tom neverovatnom rekom: najveće neolitsko naselje staro više od 7000 godina, formirano u Vinči, na Dunavu, koji je Vinčancima bio glavna saobraćajnica i veza sa svetom, kao i stara prestonica srednjovekovne Srbije, Smederevo, i u njemu impozantna Smederevska tvrđava sa koje puca pogled na Dunav.
Obe lokacije su jako blizu Beograda, i u istom su pravcu, pa ih lako možete obići ukoliko se odlučite za jednodnevni izlet.
U arheološko nalazište u Vinči, koje je deo stalne postavke Muzeja grada Beograda, prvi put sam došla snimajući reportažu o Vinčanskoj kulturi pre nekoliko godina. Iako nije prošlo puno vremena i sećam se gotovo svakog detalja priče o životu ljudi najdrevnije neolitske civilizacije Evrope, iznova sam bila potpuno fascinirana onim što sam čula, kao i načinom na koji fenomenalni kustos Dragan Janković predstavlja posetiocima svakodnevni život ali i celokupnu filozofiju življenja starih Vinčanaca, od kojih, kako kaže, imamo puno toga da naučimo, umesto što ih iz predrasuda možda smatramo primitivnim.
Vinčanci uopšte nisu bili primitivni, šta više, bili su nam mnogo sličniji nego što biste pomislili – od načina oblačenja do gradnje i uređenja kuća, a u jednoj stvari su nam čak potpuno nedostižni – živeli su u miru, bez ijednog ratnog sukoba punih 2000 godina! Sva naselja su građena na otvorenom i nema nalaza oružja, i imali su visoku kulturu baš zato što su toliko dugo živeli u miru.
Vinčanci stupaju na istorijsku scenu oko 5200.godine pre nove ere, a identični predmeti iz perioda njihove kulture koji su pronađeni na ogromnoj teritoriji Balkana, ukazuju na to da su imali standardizovanu proizvodnju, i Vinča je u to vreme bila ekonomski, kulturni i trgovački centar Evrope.
Istraživači pretpostavljaju da je baš ovde, u blizini Beograda, na obali Dunava, bilo najveće vinčansko gradsko naselje, i dalja istraživanja će pokazati da li je Vinča zapravo jedan od prvih evropskih gradova. Da se radi o gradu – ukazuje sistem gradnje kuća bez dvorišta i okućnica, što znači da su stanovnici živeli od nepoljoprivredne delatnosti, a to je osnovna odlika grada. Stanovnici Vinče bavili su se pretežno trgovinom.
Osim Dunava, veoma važna za komunikaciju Vinčancima je bila i jedna mala, širem krugu ljudi potpuno nepoznata reka koja tuda protiče – Bolečica, koja se u jednom delu svog toka naziva i Zavojnička reka. Njome su stizali do Avale, gde su eksploatisali cinabarit iz koga su dobijali, u to vreme skupoceni, pigment crvene boje.
Svaka kuća u ovom gradu imala je peć, tj.grejanje, a kuće su pravljene od materijala koji se i danas koriste u modernoj ekološkoj gradnji – od granja, blata i pleve.
Jedna sedeća ženska figura kojoj nije sačuvan gornji deo već samo deo trupa i noge, jasno ukazuje da je vinčanska ženska moda bila slična današnjoj – Vinčanke su nosile mini suknje i dokolenice, a zna se da se u njihovo vreme puno koristio i nakit.
Sve figure nađene u Vinči su ženske, predstavljaju „velike majke“, simboli su rađanja i života, sa velikim očima – simbolima budnosti, i raširenim rukama koje simbolišu dobrodošlicu.
Veoma mi je bila zanimljiva informacija da Vinčanci nisu ubijali ptice! Pretpostavlja se da je to zbog toga što su ptice predatori na štetočine – insekte i glodare. Neverovatan broj ptica, pre svega galebova, videćete i danas kada sa ovog brežuljka pogledate na Dunav – gotovo pola reke se beli…doduše, galebovi su danas u tolikom broju tu iz drugog razloga – u blizini je deponija na kojoj se hrane.
Nakon što malo posedite na klupici i uživate u pogledu na Dunav, možete nastaviti prema Smederevu, a na tom putu ima više restorana sa terasama koje pružaju divan pogled na reku, pa savetujem da, kao i mi, napravite pauzu za ručak u nekom od njih.
Smederevska tvrđava je šesta koju sam posetila od ukupno 7 tvrđava koje postoje na Dunavu u Srbiji (nisam videla još samo onu u Baču, a obišla sam ostale: Petrovaradinsku, Beogradsku, Ram, Golubac i Fetislam kod Kladova), i moj prvi utisak je bio da je zaista impozantna, neočekivano velika, sa visokim i masivnim bedemima od kojih su pojedini pod nekim čudnim uglovima. Jedan od, takođe jakih prvih utisaka je, nažalost, i da je Smederevska tvrđava dosta ižvrljana grafitima, što je nedopustivo kada je reč o ovako značajnom kulturno-istorijskom kompleksu.
Smederevski grad, omeđen Dunavom, njegovom pritokom Jezavom i sa treće strane iskopanim rovom sa vodom, bio je zapravo jedna od najvećih srednjovekovnih tvrđava u Evropi, i sastojao se od Malog i Velikog grada. Mali grad je podignut 1430. i predstavljao je utvrđeni zamak Despota Đurađa Brankovića koji je i preneo prestonicu iz Beograda u Smederevo nakon smrti Despota Stefana Lazarevića, a u Veliki grad, koji je podignut malo kasnije, sklanjalo se stanovništvo tokom turskih osvajanja.
Legendi o zidanju Smederevske tvrđave ima puno, a najpoznatija kaže da je zidana tako velikom brzinom (Mali grad je nikao za samo 2 godine!) da su graditelji umirali od iznemoglosti. Narod je za glavnog krivca proglasio suprugu Đurađa Brankovića, Jerinu, koja je do danas poznata kao “prokleta” Jerina. Kamen za izgradnju grada donošen je iz Viminacijuma, sa Kosmaja i iz tvrđave Ram.
Predanje kaže da je Jerina, pre nego što su osvajači prodrli u grad, negde na tvrđavi zakopala blago, i niko ga nikada nije pronašao. Smederevo je palo pod Tursku vlast 1459. i to je bio kraj srpske srednjovekovne države.
Ima još puno toga zanimljivog što ćete saznati ukoliko posetite ova dva istorijski veoma značajna mesta koja sam opisala, a ako krenete ranije ujutru iz Beograda, imaćete vremena da bez žurbe, pre mraka, prošetate i po Smederevu nakon obilaska tvrđave.
